Em có biết rằng không phải tất cả phần mềm trên máy tính đều được sử dụng tự do không? Hãy cùng tìm hiểu về quyền sử dụng phần mềm nhé!
Bạn An có một trò chơi rất hay trên máy tính. Bạn Bình muốn có trò chơi đó và đã sao chép từ máy An sang máy mình mà không hỏi ý kiến ai cả.
Theo em, việc làm của Bình có đúng không?
Sau khi học xong bài này, em sẽ:
| Đặc điểm | Phần mềm miễn phí (Freeware) | Phần mềm không miễn phí (Commercial/Proprietary Software) |
|---|---|---|
| Chi phí sử dụng | Không phải trả tiền. | Phải trả tiền để mua bản quyền. |
| Quyền sao chép, phổ biến | Thường được phép sao chép, phổ biến mà không cần xin phép tác giả (tùy điều khoản cụ thể). | Không được phép sao chép, phổ biến (vì đã được bảo vệ bản quyền). |
| Mục đích | Phổ biến rộng rãi, phục vụ cộng đồng. | Kinh doanh, bảo vệ tài sản trí tuệ. |
📖 Tình huống: Em cần soạn thảo văn bản cho bài tập về nhà. Trên máy tính có cả Microsoft Word và LibreOffice Writer.
Phần mềm nào là miễn phí?
📖 Tình huống: Cô giáo yêu cầu em làm một bài thuyết trình bằng PowerPoint. Nhưng máy tính ở nhà em không có PowerPoint. Em có thể làm gì?
Cách làm tốt nhất là gì?
🧩 Tình huống phức tạp: Bạn Lan tìm thấy một phần mềm chỉnh sửa ảnh rất tốt trên internet. Phần mềm này có ghi "Free Download" nhưng khi cài đặt lại yêu cầu nhập mã kích hoạt để sử dụng đầy đủ tính năng.
Phần mềm này thuộc loại nào?
Vào những năm 1950-1960, phần mềm thường được cung cấp miễn phí cùng với phần cứng. Các công ty máy tính như IBM chủ yếu kiếm tiền từ việc bán phần cứng, còn phần mềm được xem như một "phần thưởng" đi kèm.
Năm 1969, IBM quyết định tách biệt việc bán phần cứng và phần mềm. Đây là bước ngoặt quan trọng, đánh dấu sự ra đời của ngành công nghiệp phần mềm độc lập. Từ đó, các công ty bắt đầu bán phần mềm như một sản phẩm riêng biệt.
Những năm 1980, các quốc gia bắt đầu ban hành luật bảo vệ bản quyền phần mềm. Tại Mỹ, Computer Software Copyright Act năm 1980 chính thức công nhận phần mềm là tài sản trí tuệ được bảo vệ bởi luật bản quyền.
Richard Stallman khởi xướng phong trào phần mềm tự do (Free Software Movement) và thành lập Quỹ Phần mềm Tự do (FSF). Ông tạo ra giấy phép GPL (General Public License) cho phép người dùng tự do sử dụng, sửa đổi và phân phối phần mềm.
Internet đã thay đổi cách phân phối phần mềm. Nhiều công ty chuyển sang mô hình "freemium" (miễn phí cơ bản, trả phí cho tính năng cao cấp) hoặc phần mềm dịch vụ (SaaS). Phong trào mã nguồn mở phát triển mạnh với Linux, Apache, và nhiều dự án khác.
Các lập trình viên và công ty đầu tư rất nhiều thời gian, tiền bạc để tạo ra phần mềm. Tôn trọng bản quyền giúp họ có động lực tiếp tục sáng tạo.
Phần mềm chính hãng thường được cập nhật bảo mật thường xuyên, giúp bảo vệ máy tính khỏi virus và các mối đe dọa.
Khi sử dụng phần mềm có bản quyền, bạn được hỗ trợ kỹ thuật từ nhà sản xuất khi gặp vấn đề.
Sử dụng phần mềm lậu có thể bị xử phạt theo pháp luật. Tôn trọng bản quyền giúp bạn tránh rắc rối pháp lý.
LibreOffice, GIMP, VLC Media Player, Firefox...
Microsoft Office, Adobe Creative Suite, Windows...
Nhiều công ty có giá ưu đãi cho học sinh, sinh viên
Google Docs, Office 365 Online, Canva...
Trong những năm 1980, Apple đã kiện Microsoft vì cho rằng Windows sao chép giao diện của Mac OS. Tuy nhiên, tòa án phán quyết rằng các yếu tố giao diện cơ bản không thể được bảo vệ bản quyền. Đây là một trong những vụ kiện bản quyền phần mềm nổi tiếng nhất!
Linux được tạo ra bởi Linus Torvalds năm 1991 khi ông chỉ mới 21 tuổi! Ông quyết định phát hành Linux dưới giấy phép mã nguồn mở, cho phép mọi người tự do sử dụng và phát triển. Ngày nay, Linux chạy trên hầu hết các siêu máy tính và máy chủ web trên thế giới!
Một số phần mềm chuyên dụng có giá lên đến hàng triệu đô la! Ví dụ, phần mềm thiết kế máy bay của Boeing có thể có giá hàng chục triệu đô la. Đó là lý do tại sao việc bảo vệ bản quyền phần mềm rất quan trọng!